Blogberichten
Na 10 maanden
Na 10 maanden
Het was niet de leukste tijd. Ik begin Johan steeds meer te missen in de meest simpele dingen. Dat hij er is als ik thuiskom, dat ik tegen hem aan kan leunen, letterlijk en figuurlijk, dat ik kan overleggen, dat ik heel veel dingen niet met hem zou hoeven overleggen omdat hij allang deed wat gedaan moest worden. Vorige week ging ik naar de kapper. Anders had hij in die tijd de paar boodschappen gedaan die ik daarna nog moest doen. Wilde doen. Ten slotte in twee keer deed. Maar o, wat ben ik dan moe. Ik maakte zelf eten en, zeker als ik zo moe ben, kan ik dat niet georganiseerd doen. Als ik het eten opschep weet ik achter me een ontplofte keuken.
Ik mis het samen zijn, genieten van de benedenverdieping die helemaal was opgeknapt, de verwachting dat we daar nog lang van zouden kunnen genieten, van niet meer samen oud worden maar het zijn, omdat we wel door hadden wat onze lijven te lijden hadden gehad van onze ziektes en kwalen. Ik mis hem als ik naar het nieuws kijk, ik kletste er te vaak doorheen, dat vond hij irritant, en nu ik alleen ben doe ik het niet. Niks an. Niet prettig afgeven op de stoelendans van de politici, niet tien keer opmerken hoezeer ik Clairy Polak zal missen. De twinkeling in haar ogen, het licht-ironische glimlachje. Ze had er plezier in en dat zag je.
Wat ook raar is – en misschien niet – dat ik sinds Johan dood is het gevoel heb dat mijn ouders en mijn zus dichterbij zijn gekomen. Ik mis ze zo, nu ik niet kan vertellen over dit turbulente jaar. Het jaar dat nog niet om is maar wel ver gevorderd.
Droevig stukje, vind je niet? Zo voelde ik me als ik voor de zoveelste keer op Verhuishonden klikte, of Baasje gezocht. Ik ben geen Baasje meer en ook geen Vrouwtje. Van links en rechts kreeg ik te horen dat ik niet eens mocht denken aan een hond. Dat kon ik het dier en mij niet aandoen. Neem dan een kat!
Uit gewoonte sputterde ik tegen, als altijd een dwarsligger. Wie wil nou een kat als je een hond bent gewend? Toch begon ik op internet te snuffelen en zag kittens in alle soorten en in de maatjes S en XS. Toen zag ik haar. Als laatste van een rijtje. Dat waren haar broertjes, cypers of wit met cypers. Zij niet. Ze is rood, bescheiden rood met een witte bef en betoverende blauwe ogen. Een poes uit een sprookje. Ik schreef een berichtje, of ze al bezet was. Nog niet. Misschien wat voor u?
Ja! Weg was de gedachte aan Luca. Vanaf het moment dat dit het adres van de poes is, kan mijn vroegere hond hier niet meer komen, want Luca haat katten.
De reactie van de kinderen was gemengd, van heel enthousiast tot uitgesproken tegen. ‘Ik had nog zo tegen mem gezegd: zorg eerst maar eens goed voor jezelf!’ Dat is het kind dat als peuter net zo dwars was als ik nu, waar we tegen zeiden als we naar pake en beppe gingen dat hij niet mee mocht. Dan zat hij als eerste in de auto. Desondanks herkent hij het niet in mij. Ik heb ‘stille wille’ en begrijp hem zo goed.
Toen mijn vader overleed veranderde mijn moeder. We merkten op hoe ze elkaar in de relatie hadden aangevuld; zonder mijn vader was de balans zoek. Zoiets zal het zijn. Daarbij heb ik dezelfde kwaal als mijn moeder destijds: ik vergeet zo veel. Tegen haar zei ik dan begripvol dat dat logisch is. Als je samen bent herinner je elkaar aan dingen: heb je daar wel aan gedacht? Heb je gezien dat je morgen een afspraak hebt bij die? Nu moet ik mezelf er steeds aan herinneren dat ik op de kalender moet kijken. De spiegel, daar kijk ik ook te weinig in. Blijkt mijn haar inmiddels half lang te zijn. Ik controleer op de kalender: het is bijna drie maanden geleden dat ik bij de kapper was. Als ik toch in de spiegel kijk zie ik mijn bloedende mondhoekjes. Daarom kan ik mijn mond bijna niet open krijgen. De rode droge plekjes onder mijn ogen. Als mijn huid zo reageert word ik een ‘vieze Lize’. Ken je het nog? Van Robert Long?
Ik ga bij de oudste, Lykele, op visite, op kraamvisite, want ze hebben ook een jonge kat. Een rood katertje: Jeff. De kinderen zitten/hangen op de bank en Jeff ligt tegen een van hen aan te slapen. Ik ga in de hoek zitten en kijk naar Jeff. ‘Ik breng hem straks wel even, beppe,’ zegt de 13-jarige. ‘’t Is goed jong,’ zeg ik, ‘laat maar lekker slapen.’
Jeff wordt wakker, kijkt lodderig om zich heen en rekt zich heel lang uit. Dan staat hij op, trippelt over de bank, over de knieën van Thijs naar mij. De kinderen volgen hem vol verbazing, vooral als hij bij me komt liggen zodat ik hem lekker kan aaien en kriebelen.
‘Hoe doet beppe dat?’
‘Gewoon, niks doen. Poezen zijn nieuwsgierig en dan komen ze vanzelf. Bovendien hadden we vroeger altijd katten: een moeder en een dochter, die tegelijk jongen kregen. Allebei een jongen en een meisje, die we namen als Gert en Hermien, Nina en Frederik, Porgy and Bess en noem maar op gaven. Zoals ze achter elkaar aan konden rennen!’
Als ik weer naar huis ga krijg ik van schoondochter Tineke een ijzeren hangmatje, met daarin een zacht dekentje, mee. ‘Een bedje voor Foekje, want Jeff wilde er niet in slapen.’
Thuis zet ik het klaar, leg er vast een knuffel in en grinnik als ik naar de keuken ga. Foekje, zo heet het poesje. Om twee redenen die ik niet ga vertellen. Onder degenen die goed raden verloot ik een boek van mij naar keuze (op de laatste 3 na). Familieleden zijn uitgesloten!
De dagen worden korter en daar ben ik gevoelig voor. Zeg maar dat ik er triest van word. Ik weet dat er een paar zware maanden komen, maar ook met lichtpuntjes. Een daarvan is Foekje. Is ze niet lief?
Dach Luca
Dach Luca
It wie sa’n moai idee, doe’t ik mar net opknapte, om Luca mei Meia en Freerk, dy’t ik al hiel lang ken, as dieltiidhûn te hâlden. Yn de winters en as it kâld wie soe er by harren wêze en simmers by my om’t ik stekjes hie sadat er wol bûten wêze koe sûnder alle kearen de hort op te gean. In prachtich idee, mar it wurke net. Soe it op den doer dochs slagje kinne, of wie dat te folle mei minskegefoel tocht? Ik wist it net en mailde mei in jeugdfreon fan Johan dy’t Luca syn bistedokter west hie en no mei pinsjoen. Om’t er fûn dat er dat net fia mail of tillefoan sizze koe, kaam er by my thús.
We seagen inoar wat ûnwennich oan, dejingen dy’t ús bûnen wiene der net by en o, wat miste ik harren! Ik makke kofje klear en fertelde hoe’t Luca begjin novimber ferline jier sa’n 2 1/2 oere by it deade lichem fan Johan sitten hie oan’t der ien kaam te sjen.
De earste wiken nei it ferstjerren fan Johan lieten buorlju Luca út, mar se jûgen daliks oan dat dat tydlik wie. Dus moast der wat oars op betocht wurde. Yn ferbân mei de kombinaasje fibro, long Covid en wat rou mei in minske docht koe ik der net sels 3 x deis mei Luca op út wylst in koaikerhûntsje ferlet fan beweging hat. Uteinlik hie ik in ploechje minsken dat op min as mear geregelde basis Luca útliet. Luca koe se allegear en liet dat ek altyd entûsjast witte. Mar doe’t ik yn jannewaris siik waard hie ik de hannen fol oan mysels en koe ik ek de lêste soarch net mear oan him besteegje.
Ik belle mei Freerk dy’t nei in pear kear útlitten oanbean hie dat Luca dêr útfanhúzje koe as my dat better útkaam. Ik wist dat Luca by him en syn frou yn goede hannen wie. Se hellen him op mei al syn guod en we praten ôf dat er ien kear yn ’e wike in middei by my wêze soe, as sy op harren pake- en omasizzer pasten. Dêr is in kat en dat is net sa’n bêste kombinaasje. Sa sein en sa dien.
Luca hie it nei it sin, fernaam ik al gau. Yn it begjin wie er noch bliid om my te sjen mar al gau lei er it grutste part fan de middei foar it rút om te sjen oft syn nije baas en de frou al wer kamen. Fansels fûn er it aardich as ik ris in blokje mei him om rûn en en it stokje dat er nei dy tiid krige foel der ek altyd yn. Mar noch wat letter seach er as er yn ‘e keamer kaam net mear nei my om as nei in willekeurige stoel of tafel. Ik hie it gefoel dat er it befreone echtpear as syn baas en frou akseptearre hie. It moaie idee fan in dieltiidhûn like net mear fan tapassing. Nei’t ik it ferhaal dien hie oan Johan syn eardere freon frege er: ‘Sil ik it mar sizze? Direkt?’
‘Graach,’ sei ik want ik woe witte wêr’t ik oan ta wie, en Luca en syn gastgesin ek.
‘Eins hat er it sels al oanjûn.’
‘Troch alle kearen sa bliid te wêzen as er Freerk en Meia wer seach.’
‘Presys.’
De triennen rûnen my oer de wangen, ek al wist ik it wol.
‘Lytse treast, do hast goede minsken útsocht.’
Dat wist ik ek en noch mear doe’t se middeis daliks kamen om it der oer te hawwen en harren ‘nije húsgenoat’ mei nei hûs te nimmen. ‘As de bernsbern ris komme wolle om mei him te kuierjen, is dat poerbêst, hear. En dat jildt ek foar dy fansels.’
Ofrûne sneintemiddei hat Nova der al efkes west om mei him te kuierjen. Sy hat sa faak tegearre mei pake in blokje om rûn mei Luca! Gelokkich woe Luca Nova noch wol kenne.
Ik mis him freeslik, moarns daliks al as er fernaam dat ik wekker wie en ik him kommen hearde, alle kearen as ik thús kaam en hy altyd entûsjast by de doar stie te kwispeljen, jûns as er sa graach by my op skoat siet as ik tillevyzje seach.
Mar foar him bin ik bliid dat er no wer in goed plak hat dêr’t minsken binne dy’t wiis mei him binne en goed foar him soargje.
Dach leave, eigensinnige Luca.
Nieuw leven, nieuwe lezingen
Nieuw leven, nieuwe lezingen
De eerste lezingen in mijn nieuwe leven en in het nieuwe jaar vergden meer voorbereidingstijd dan ik was gewend. Onderwerp van de lezingen waren de boeken die ik schreef over het leven van Louis Godschalk. Het Friese kinderboek (groep 7 en 8, ook geschikt voor volwassenen) Sis my wa’t ik bin speelt zich grotendeels af in 1956. Hier hoort de dan 13-jarige Loek Rienstra dat hij is geadopteerd, dat zijn ouders Joods waren en in de oorlog in een kamp werden vergast. Daar moet hij het mee doen.
In het Nederlandstalige Wat het hele dorp wist komt dezelfde Loekie terug naar Friesland vanuit Israël. Hij neemt zijn dochter en kleinzoon mee, want die wil weten waarom zijn opa nooit over vroeger wil praten. Kleinzoon Lion is de hoofdpersoon die vindt dat opa maar ingewikkeld doet met dat zwijgen. Pas als opa begint te vertellen begrijpt hij waarom dat was. Ook krijgt zijn moeder eindelijk antwoord op een deel van haar vragen.
Mijn man was altijd mijn chauffeur zodat ik me helemaal kon richten op de lezingen. Zeker sinds ik Long Covid had was dat erg prettig, maar daar moest ik nu iets anders op bedenken. Via de Skûle in samenwerking met de anwb kreeg ik een AutoMaatje toegewezen. Het klikte meteen en ze ging mee de klas in omdat ze benieuwd was wat ik zou vertellen. Op donderdag had ik twee klassen havo-3, en op vrijdag gedurende 2 uren een vwo-3 klas. Allemaal hadden ze het Nederlandstalige boek gelezen en een deel van hen ook het Friestalige.
Eindelijk was ik blij met een vader die in de oorlog, in 1940 was hij 23, had hij het een en ander had meegemaakt, nadien alles opgeschreven en ons in onze kindertijd een paar spannende stukjes verteld als we door Gaasterland reden. Opvallend genoeg zei hij er ons toen we volwassen waren niets over. Pas 15 jaar na zijn dood, vlak na het overlijden van mijn zus die vermoedelijk ook niet heeft geweten wat er in die ene doos zat, kwam ik alles tegen: bonnenkaarten, zijn vervalste id-kaart, veel oproepen voor de Duitse arbeitseinsatz, een ooggetuigenverslag van de inval van de Duitsers in Roermond op 10 mei 1940, een verantwoordingsverslag van zijn handelen in de oorlog en het waarom, en zelfs een met potlood geschreven liefdesbriefje op dun distributiekantoorpapier aan mijn moeder! Wat een logisch begin van mijn lezing over het zwijgen van een Joods oorlogskind: het zwijgen van mijn eigen vader.
Met het voorlezen van zijn verslag van de Duitse inval in Roermond was het meteen doodstil. Zelfs met mijn afschuwelijke krassende kraaienstem die af en toe heel zacht werd, luisterden de leerlingen vol aandacht, stelden ze geïnteresseerde vragen, kreeg ik een paar zelfgemaakte filmpjes te zien en bewonderde ik hun boekomslagen. Dit waren onderdelen van de lesbrief die elders op mijn website staat. Later in het jaar zullen deze klassen naar Amsterdam gaan, naar het Anne Frankhuis, langs verschillende oorlogsmonumenten en willen ze met eigen ogen de struikelstenen van de ouders van Louis Godschalk zien.
Het waren prachtige ochtenden en ik hoop dat meer scholen in en buiten Friesland contact zoeken met de Schrijverscentrale zodat ik dit verhaal kan blijven vertellen. Zelfs met deze schorre kraaienstem doe ik het graag. En al hoop ik dat die stem tijdelijk is, het verhaal blijft.
Op de drempel
Op de drempel
Iedere keer als het eind december is schrijf ik een stukje over het afgelopen jaar en wens ik jullie alle goeds voor wat komt. Vorig jaar wenste ik jullie, indien nodig, moedfearren toe. Moed om veranderingen onder ogen te zien en ermee om te gaan, ook al had je daar niet om gevraagd. Ik had gelukkig geen idee welke veranderingen het jaar voor mij in petto had!
Het begon met het doorvoeren van de laatste verbeteringen aan het nieuwe boek dat in april zou verschijnen: ‘Wat het hele dorp wist’, uitgegeven bij Noordboek, de Nederlandse tak van Bornmeer. Het werd opgemerkt en meerdere malen zeer positief besproken. Susanne Diependaal, uitgeefster bij o.a. Van Goor, schreef er onlangs op twitter dit over. Fijn!
Covid, waar ik in 2021 zo ziek van was, liet diepe sporen achter. Net als veel anderen was ik zo’n ‘geluksvogel’ met long Covid en helaas is dat nog steeds het geval. Met fysio, geduld en rust ging het heel langzaam wat beter, de hersenmist trok op en ik durfde weer te denken aan een volgend boek. Denktijd had ik genoeg omdat ik afgelopen zomer twee staaroperaties onderging. De eerste was geen probleem, bij de tweede duurde het lang voordat ik weer wat helder zag. Eigenlijk is dat nog steeds niet het geval en dat zal wel zo blijven want aan ouderdom valt weinig te doen. Toch is het een verbetering: van -14 naar -2 ½ scheelt veel al is het vervelend om met één oog steeds achter elke letter een schaduw te zien.
Nadat ik het eerste deel van het boek in aanbouw had bedacht kon ik schrijven. Johan, mijn man, kocht een heel lichte vulpen voor me die prettig in de hand lag en daarmee schreef ik iedere dag een kwartiertje en als ik me goed voelde zelfs twee. Hij was benieuwd waar ik mee bezig was, wilde het graag lezen maar daarvoor moest ik het eerst getypt hebben. Dat moet nog steeds. Want op een mooie novemberdag, toen hij mijn schrijfchalet in Gaasterland winterklaar wilde maken, kwam hij niet meer thuis en werd hij dood aangetroffen door de plaatselijke politieagent die een kijkje kwam nemen na een telefoontje van de campingeigenaar. Het waren nare, zware dagen.
Inmiddels is het 8 weken later en is er veel gebeurd. Met hulp van kinderen, kleinkinderen, buren en kennissen ben ik bezig mijn nieuwe leven vorm te geven, zo, dat ik ondanks lichamelijke beperkingen zo onafhankelijk mogelijk ben. Het grootste probleem was Luca, ik had/heb niet de energie om hem drie keer per dag uit te laten. Zoals het spreekwoord zegt gaat er soms een deur dicht én een raam open en zo maakte ik via de website hondjeuitlaten punt nl kennis met een vrouw die dol op honden is maar in verband met werk er geen kan hebben. Ze liet Luca af en toe ’s middags uit en meestal ’s avonds. Dat niet alleen, ze bleef vaak even hangen, we leerden elkaar beter kennen, het klikte en ze is nu meer dan een hondenuitlaatvrijwilligster. We lachen veel en huilen soms, zij heeft ook haar redenen om te huilen, en van haar leer ik een moeilijk onderdeel van mijn situatie: het vragen om hulp.
Dit is mijn leven nu, met veel downs en soms ups en met één vast voornemen: mijn leven zo inrichten dat er weer ruimte komt om te schrijven. Straks als het voorjaar wordt ga ik weer, samen met Luca, naar mijn schrijfchalet om aan het boek te werken. Mijn leven is anders dan het was, ik zal Johan missen en misschien wel steeds meer. Toch wil ik genieten van kinderen en kleinkinderen, wil ik veel lezen en kan ik er hopelijk af en toe weer op uitgaan.
Ik wens jullie een jaar met gezondheid, met dingen doen waar je plezier in hebt en waarin je vreugde kunt beleven aan de mensen die je lief zijn. Het leven is maar kort.
Een andere tijd / in oare tiid
Een andere tijd / in oare tiid
Op mijn website schrijf ik af en toe stukjes: over boeken die verschijnen, over ziekenhuizen als ik daar mag ‘logeren’ – de laatste keer is bijna een jaar geleden toen ik in het Martiniziekenhuis lag met Covid. Ik schreef over van alles maar zelden, misschien nooit schreef ik over degene die mogelijk maakte dat ik bleef schrijven ondanks alles wat ik meemaakte aan operaties, revalidatie en ten slotte aan long Covid: mijn echtgenoot Johan. Hij remde me af als ik te snel wilde, hij moedigde me aan als ik het niet meer zag zitten, hij bracht me naar waar dan ook om een cursus te kunnen geven, een collega te bezoeken of een lezing te geven, hij was mijn eerste lezer, hij was mijn stille kracht.
Hij was… want onverwacht overleed hij toen hij bezig was met de laatste klusjes aan mijn schrijfchalet voor de winter. De sleutel zat al in het slot, het gas was afgesloten en het enige wat hij nog moest doen was het wc-raampje sluiten. Daar is hij gevonden door de plaatselijke politieagent toen ik rond ging bellen omdat hij niet thuiskwam. Helemaal alleen was hij niet, Luca zat naast hem. Het hart dat in januari al een opdonder had gehad, was er nu helemaal mee gestopt.
Het werd een rare week waarin de kinderen, de kleinkinderen en ik, gesteund door familie, buren, vrienden, collega’s een mooi afscheid voor Johan maakten, op zo’n manier dat we nog even het gevoel hadden dat hij heel dicht bij ons was, ook al wisten we beter. Hij was opgebaard in Goutum, waar de kamers namen hebben. Zijn kamer heette Greide en wat kon er toepasselijker zijn. De dichtregels bovenaan de rouwkaart, uit ‘Heit’ van Tiny Mulder, refereerden eraan:
“it wetter skittere
de greide wiuwde
doe’t heit troch ’t lânskip ried
en it foargoed ferliet”
Tiny Mulder
Eigenlijk was het vanzelfsprekend dat de mensen bij het afscheid werden verwelkomd door weidevogels alsof het een vroege lenteochtend was. De kinderen, de kleinkinderen, een zus van Johan vertelden over hun heit, skoanheit, pake en broer afgewisseld met een gedicht, muziek en foto’s die illustreerden wie hij was en wat hij voor hen had betekend. Het was een warm en persoonlijk afscheid van een man die er niet van hield om in het middelpunt te staan maar liever anderen in de schijnwerpers zette. Daar kon hij intens van genieten.
Ik wilde het zelf afsluiten om allen te bedanken die er deze dagen voor ons waren. Omdat ook op de social media velen met ons meeleefden en lieve woorden schreven, en geloof me, kaarten en lieve teksten helpen zo, dat dit dankwoord ook voor hen is bedoeld.
Bêste freonen, kunde, famylje, leave bern en bernsbern,
Sa skokt as wy wiene troch it ûnferwachts ferstjerren fan Johan, sa oandien wiene wy daliks troch al it meilibjen dat wy ûnderfûnen. Dat meilibjen fernimme wy no wer. It makket ús dúdlik, ek troch alle kaarten en leave wurden, dat Johan troch gewoane oandacht foar minsken, in praatsje, in hân opstekke, yngripe as yn syn eagen wat net gie sa’t it moast, belje mei de gemeente as der in lampe net brânde of mei Omrin as it âld papier net ophelle wie, dat it wurdearre is. Datselde omtinken hie er foar ús bern en bernsbern en ek dat seach ik de ôfrûne dagen werom. Hoe’t elk fan harren roude op syn of har eigen wize, hoe’t de oaren dat inoar gunden. Hoe’t de bernsbern mei harren fiven fol konsintraasje en earnst syn kiste moai fersierden en by it ôfskied sa harren bêst dogge om te lústerjen en te sjen nei alles dat oaren fertelle oer pake. Jim pake dy’t jim allegear mear as ien kear op ‘e knibbel hie om foar te lêzen. Jim sille him misse en jim heiten, memmen, mama en papa ek.
Ik sil him misse om’t er myn anker wie en ik syn hobby, ik sil no en dan flink út de bocht fleane as ik dat anker mis. Ik fernim no al dat ik faker rikke moat, yn it hok lizze in protte dingen op syn hichte. Mar de bern, de bernsbern en ik hoopje dat jim ús de kommende tiid ek stypje en helpe wolle as der wat te heech leit of te swier foar ús is.
