75 jier frijheid yn Fryslân
Hjoed, 15 april, wurdt stilstien bij de befrijing fan Fryslân, 75 jier lyn. Gjin feest, mar wol betinken. Fryslân waard net op ien dei befrijd; op 14 april kamen de Kanadezen bij Mildam út it suden wei de provinsje yn. Hegerop yn Fryslân is it letter; ús heit skriuwt oan ’e ein fan ien fan syn dokuminten: “Op 17 april zagen we de Duitsers voor het laatst. Ze vertrokken richting Stavoren en ’s middags waren daar al de Canadezen en kon de vlag worden uitgestoken.”
Us heit liet trije skreaune/typte dokuminten nei oer de oarloch: ien tsjûgeferslach wat er seach en meimakke tusken 10 en 15 maaie 1940, doe’t er krekt beneamd wie as skoalmaster yn Roermond. Op 3 maaie kaam er dêr oan. Doe’t er mei de trein nei Roermond ried, fernaam er amper wat fan de kommende oarloch. Hy kaam te wenjen yn in kosthûs, gie in wike nei skoalle en doe wie it pinksterfakânsje. Hy soe nei hûs, al fertelde in oare kostgonger dat Dútslân in grut leger foar de Nederlânske grins stean hie. Dan folget ûndersteand eachferslach.
Yn it twadde dokumint, op hiel tin papier, leit ús heit fuort nei de oarloch ferantwurding ôf oer syn rol yn dy jierren. De sin: “Het motief was rechtsgevoel en de zucht naar vrijheid van geweten en spreken. Vooral ook het feit dat men ons de nazi-wereld-en-levensbeschouwing wilde opdringen deed mij ertoe besluiten illegale lectuur te verspreiden.” Hy skriuwt fierder oer wat er die, mar altyd út syn gedachte oer frijheid wei en einiget mei “Thans is mijn taak beëindigd en keer ik in het burgerleven terug.”
It tredde dokumint hat er grif skreaun flak foar in réuny fan minsken dy’t yn ’e oarloch op it distribúsjekantoar yn Balk wurken. Hjir beskriuwt er konkreter wêr’t er him yn de oarlochsjierren mei dwaande holden wie. Dat stik einiget mei de boppesteande úttocht fan de Dútsers en de yntocht fan de Kanadezen.
Us heit stiet rjochts
Oer dizze jierren hat er ús net mear ferteld as dat er in skoftsje yn in kûle yn ’e de bosk oan de Alde Balksterwei ûnderdûkt siet as it efkes te gefaarlik wie om thús te wêzen by syn âlden. Pake en beppe wisten wol dat er by it ferset siet en stipen dat ek, mar sels aktyf meidwaan siet der net mear yn. As ús heit oer dy kûle fertelde wie it krekt in ferhaal út in spannend boek, mar dêr bleau it ek by. Fan it bestean fan dizze papieren hie ik gjin weet, dêr kaam ik pas achter nei it ferstjerren fan Marijke, myn âldere suster. De measte papieren, syn ferfalske id-kaart, bonkaarten en oare saken ha ik nei de Stichting Histoarysk Wurkferbân Gaasterlân yn Balk brocht om’t it by de skiednis fan Gaasterlân heart.
De sinnen oer wat frijheid foar ús heit betsjutte ha ik faak oerlêzen: ‘de zucht naar vrijheid en geweten’. Doe’t ik dwaande soe mei “Sis my wa’t ik bin” tocht ik deroer nei. Ik tink dat frijheid foar elkenien wat oars betsjut.
Lilan, myn Syryske pleechdochter dy’t yn Brabân wennet, hat fernaam wat it wie om net frij te wêzen. Yn Syrië wiene se net sa wiis mei de kombinaasje Koerdysk en Jezidy. Froulju moasten, as se nei bûten ta giene, in holdoek drage. Sy hie in tattoo fan in fioelesleutel yn ’e halsm se woe basketballe of hiphoppe en har eigen keuzes meitsje. Har broers moasten yn it leger. Om te libjen yn frijheid moasten se flechtsje. No wurket se hurd foar skoalle, staazje en har wurk om har in plak te finen yn de Nederlânske maatskippij. Se genietet fan har frijheid, elke dei!
Foar Louis Godschalk, dêr’t myn nije boek oer giet, is frijheid ek net fanselssprekkend. Hy seit: ‘Hoe lyts ik ek wie, ik sil altyd in ûnderdûkbern bliuwe.’
Foar my begjint frijheid by dy fan ús heit, fan gewisse, tinken en uterjen, dat ik sels witte mei oft ik leau en wat dan, wat ik sis, lês en skriuw, saken dy’t ik belangryk fyn. Mar frijheid hat syn grinzen, want as dyn frijheid giet ten koste fan in oar, giest oer dy grinzen hinne. It giet krekt om frijheid mei respekt nei de oar ta, dy’t syn of har eigen keuze makket wat foar him/har frijheid betsjut.
En dus fûn ik it belangryk om it boek te skriuwen dat hjoed feestlik presintearre wurde soe: ‘Sis my wa’t ik bin’. Want nije generaasjes moatte hieltyd wer witte dat frijheid kwetsber is en datst der wat foar dwaan moatst om it te hâlden. De frijheid om te leauwen, te sizzen en te skriuwen watst wolst, te gean en te stean dêr’st wolst en in oar dyn wil net op te lizzen. Hjoed en 5 maaie fiere wy dat, net mei feesten, mar troch de flagge út te stekken en te betinken wat frijheid ús bringt.
